Alles over de ondernemingsraad deel 1: De oprichting van een OR

In onze serie blogs over de WOR, ‘Alles over de ondernemingsraad’, nemen we u mee in alle ins en outs van de Wet op de Ondernemingsraden. Elke twee weken publiceren wij een blog, waarin wij een interessant thema uitlichten. Deze week: de oprichting.

Medezeggenschap is van groot belang in de besluitvorming van een onderneming. Het belangrijkste medezeggenschapsorgaan is de ondernemingsraad (hierna: ‘OR’). Veel ondernemingen hebben een OR ingesteld of zouden een OR ingesteld moeten hebben. We trappen in deze serie af met de oprichting van de OR, staan tussendoor uitgebreid stil bij verschillende bevoegdheden van de OR en eindigen met de actualiteiten in de rechtspraak.

Wanneer is een OR verplicht?

De wettelijke regels over de OR zijn te vinden in de Wet op de Ondernemingsraden (hierna: ‘WOR’). De WOR verplicht de ondernemer tot het instellen van een OR als:

• De ondernemer een onderneming in stand houdt waarin in de regel ten minste vijftig personen werkzaam zijn (artikel 2 WOR); of
• De ondernemer (of een groep ondernemers) twee of meer ondernemingen in stand houdt waarin samen in de regel ten minste 50 personen werkzaam zijn (artikel 3 WOR); of
• Een collectieve regeling van arbeidsvoorwaarden de ondernemer verplicht een OR in te stellen (artikel 5a WOR).

Welke werknemers tellen mee?

Uit het bovenstaande volgt dat het van belang is om duidelijk te hebben of de onderneming uit (in de regel) ten minste vijftig personen bestaat. Hiervoor tellen mee: (i) personen die in de onderneming werken op basis van een arbeidsovereenkomst of publiekrechtelijke aanstelling. Ook werknemers in deeltijd tellen volwaardig mee. Verder tellen mee (ii) ingeleende werknemers die ten minste 15 maanden bij de onderneming werkzaam zijn. Let op: de bestuurder zelf telt niet mee, ook al werkt hij op basis van een arbeidsovereenkomst.

Gevolgen van ontbreken OR

De plicht tot het instellen van een OR berust op de ondernemer, maar ook werknemers kunnen het initiatief nemen. Zij kunnen de ondernemer vragen mee te werken aan de oprichting van een OR. Werkt de ondernemer niet mee? Dan kan de werknemer naar de rechter stappen om de ondernemer te dwingen een OR in te stellen (artikel 36 WOR).

Soms heeft een ondernemer geen OR ingesteld terwijl die verplichting wel bestaat. Er is geen sanctie gesteld op het niet voldoen aan deze wettelijke verplichting. Wel blijkt uit de jurisprudentie dat het ontbreken van een OR gevolgen kan hebben. Zo riskeert de ondernemer bij een reorganisatie dat het UWV zal oordelen dat de ondernemer de medezeggenschapsrechten niet goed geborgd heeft, wat kan leiden tot uitstel van de ontslagaanvragen (zie bijvoorbeeld deze uitspraak). Verder kan het ontbreken van een OR door de rechter worden meegewogen in rechtelijke beslissing, bijvoorbeeld wanneer het gaat om eenzijdige wijziging van arbeidsvoorwaarden. Het feit dat zo’n wijziging is afgestemd met de OR, kan gewicht in de schaal leggen.

Hoe richt je een OR op?

In het kort ziet de oprichting van de OR er als volgt uit:

• Vaak begint het proces met het oprichten van een voorbereidingscommissie, bestaand uit werknemers. De commissie stelt een voorlopig OR-reglement op (artikel 48 WOR) en bereidt de OR-verkiezingen voor. Een voorbereidingscommissie is niet verplicht, maar wel raadzaam.
• Het voorlopige OR-reglement bevat informatie over het aantal leden van de OR (dit is afhankelijk van het aantal werknemers), over welk kiessysteem van toepassing is, het tijdstip van de verkiezingen et cetera.
• Vervolgens moet een geheime schriftelijke verkiezing worden georganiseerd (artikel 9 WOR). Werknemers die minimaal drie maanden bij de ondernemer in dienst zijn, kunnen zichzelf verkiesbaar stellen en zijn stemgerechtigd. De SER adviseert om voor deze stap ongeveer dertien weken uit te trekken.
• Na de verkiezingen moet er een definitief OR-reglement worden opgesteld. In dit reglement worden de onderwerpen geregeld die bij of krachtens de WOR aan de OR zijn overgedragen. Daarnaast bevat het regelement de werkwijze van de OR (artikel 14 WOR).
• Vanaf dat moment kan de OR zijn taken gaan vervullen. Over deze taken wordt u later in deze serie blogs uitgebreid geïnformeerd.

Wat als het animo ontbreekt?

Het kan voorkomen dat een ondernemer wel een OR wil instellen, maar dat er onder de werknemers geen animo is om zitting te nemen in de OR. Het is niet zo dat de ondernemer dan van de verplichting om een OR in te stellen af is. De ondernemer zal moeten blijven peilen of er onder de werknemers interesse is. Ook kan de ondernemer belangstelling creëren, door te benadrukken dat medezeggenschap een effectieve manier is voor werknemers om invloed uit te oefenen op het beleid van de ondernemer. Wellicht kan het bijvoorbeeld helpen om een voorlichtingsavond te organiseren waarin werknemers worden voorgelicht over alle aspecten van de OR.

Concluderend

Op veel ondernemers rust de verplichting een OR in te stellen. Het instellen van een OR vergt de nodige voorbereiding, maar wanneer een OR eenmaal opgericht is kan de OR zelfstandig haar taken vervullen. Vanaf dat moment kan de OR haar invloed uitoefenen op de besluitvorming in de organisatie. Hoe dat exact in zijn werk gaat en wat de rechten van de OR zijn, leest u in de komende weken.

Vragen over dit onderwerp, of een andere kwestie rondom ondernemingsraden? Wij adviseren graag. Ons team Arbeidsrecht heeft jarenlange ervaring en staat zowel ondernemingsraden als ondernemers bij. U kunt bij ons terecht met al uw kwesties: van snelle praktische vragen tot grote OR-trajecten over bijvoorbeeld een reorganisatie of bedrijfsovername. Daarbij kijken we niet alleen naar de wet en de laatste rechtspraak, maar uiteraard ook naar de strategie en de samenwerking tussen OR en bestuurder. Ook hebben wij veel ervaring met juridische procedures tussen ondernemer en ondernemingsraad. Meer weten? Neem contact op met Rutger Ploum, Simon Tan of één van de andere specialisten uit ons team Arbeidsrecht.