Etikettering en labelling van voorverpakte levensmiddelen  

Verkoopt u voedingsmiddelen? Dan dient u ervoor te zorgen dat het etiket op de verpakking van het betreffende voedingsmiddel voldoet aan een aantal bijzondere regels. Op het etiket van een voorverpakt levensmiddel moet eerlijke en duidelijke informatie staan zodat de consument weet wat hij koopt en consumeert. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft het Handboek Etikettering van levensmiddelen gepubliceerd voor het bedrijfsleven als hulpmiddel om te voldoen aan de wettelijke verplichtingen voor de etiketten van voorverpakte levensmiddelen (hierna: het “Handboek”). In het Handboek wordt per verplicht te vermelden onderwerp op een etiket van een voorverpakt levensmiddel verdere uitleg en toelichting gegeven  en wordt er onder andere tevens aandacht besteed aan het interventiebeleid van de NVWA. Basak Akkus bespreekt beknopt de inhoud van het Handboek evenals de voor bedrijven geldende (wettelijke) verplichtingen.

Wet- en regelgeving

Er zijn veel gedetailleerde regels voor de etikettering van levensmiddelen. De Europese Verordening (EU) Nr. 1169/2011 over Voedselinformatie aan Consumenten is hét basisdocument met regels voor de etikettering van levensmiddelen. De Europese Verordening geldt voor alle levensmiddelen die in Nederland worden verkocht. Deze Europese Verordening is aangevuld met specifieke eisen voor specifieke levensmiddelen in een aantal Europese Verordeningen en Richtlijnen.

De Nederlandse regels voor de etikettering van levensmiddelen zijn opgenomen in Besluiten en Regelingen op basis van de Warenwet. Het belangrijkste besluit is het Warenwetbesluit informatie levensmiddelen (“WIL”). Dit Besluit is de basis voor de toepassing en handhaving van de Europese Verordening (EU) Nr. 1169/2011 in Nederland en bevat specifieke bepalingen over onder andere taal (art. 3), lotcode (art. 4 en 5), verpakte levensmiddelen (art. 7) en onverpakte levensmiddelen (art. 8). Naast dit Warenwetbesluit informatie Levensmiddelen zijn er nog enkele Besluiten en Regelingen op basis van de Warenwet met etiketteringsregels die specifiek gelden voor producten voor de Nederlandse markt.

Naast de Verordening (Eu) Nr. 1169/2011 over voedselinformatie aan consumenten, zijn er nog diverse Europese verordeningen en richtlijnen die etiketteringsvoorschriften bevatten voor specifieke producten of ingrediënten. Enkele voorbeelden zijn:

• Zuigelingenvoeding (Verordening (EU) 2016/127);
• Cacao en chocolade (Richtlijn 2000/36/EG);
• Dagelijkse voeding volledig vervangende producten voor gewichtsbeheersing (Verordening (EU) 2017/1798);
• Glutenvrij en zeer laag glutengehalte (Verordening (EG) Nr. 828/2014); en
• Biologische levensmiddelen (Verordening (EU) 2018/848).                                             

Doel en reikwijdte Verordening (EU) Nr. 1169/2011

Het doel van de regels over voedselinformatie is het waarborgen van een hoog niveau van consumentenbescherming. Voedselinformatie moet eerlijk en duidelijk zijn. Dit geldt overigens niet alleen voor de etiketten van levensmiddelen, maar ook voor reclame. Daarnaast gelden de regels die voor etikettering gelden ook voor de wijze van aanbieding van levensmiddelen (vorm of uiterlijk), de verpakking, het verpakkingsmateriaal, de presentatie van het levensmiddel en de omgeving waarin zij worden uitgestald. Het uitgangspunt voor voedselinformatie is dat het ook niet misleidend mag zijn, met name niet:

• ten aanzien van de kenmerken van het levensmiddel (bijv. eigenschappen, samenstelling of productiewijze);
• door aan het levensmiddel effecten/ eigenschappen toe te schrijven die het niet bezit[1];
• door te suggereren dat het levensmiddel bijzondere kenmerken vertoont terwijl alle soortgelijke levensmiddelen dezelfde kenmerken bezitten[2]; en
• door via presentatie de aanwezigheid van een bepaald levensmiddel of ingrediënt te suggereren, terwijl het in werkelijkheid een levensmiddel betreft waarin een van nature aanwezig bestanddeel of ingrediënt is vervangen door een ander[3].

Verordening (EU) Nr. 1169/2011 heeft een ruime reikwijdte voor voedselinformatie aan consumenten. De Verordening is van toepassing op levensmiddelenbedrijven in alle schakels van de voedselketen. Zij is van toepassing op alle voor de consument bestemde levensmiddelen, inclusief door en voor zogenaamde “grote cateraars” geleverde levensmiddelen.

In artikel 8 van Verordening (EU) 1169/2011 is geregeld dat de exploitant onder wiens (handels)naam een levensmiddel op de markt wordt gebracht, verantwoordelijk is voor het geven van de juiste voedselinformatie. Exploitanten mogen in het onder hun controle staande bedrijf de bij een levensmiddel gevoegde informatie niet wijzigen als deze wijzigingen de consument kunnen misleiden of de bescherming van consumenten verminderen. Exploitanten zijn verantwoordelijk voor de wijzigingen die zij aanbrengen in de bij een levensmiddel gevoegde voedselinformatie. 

Basislijst met verplichte vermeldingen voor voorverpakte levensmiddelen[4]

Artikel 9 Verordening (EU) Nr. 1169/2011 bevat de basislijst met verplichte vermeldingen[5] voor voorverpakte levensmiddelen:

• Benaming van het levensmiddel

Ieder levensmiddel moet een benaming hebben. Door middel van de benaming weet de consument wat voor een product hij/zij koopt of consumeert. De benaming kan zijn vastgelegd in wetgeving. Of het kan een gebruikelijke benaming zijn of een beschrijvende benaming. In diverse Europese en Nederlandse regelingen zijn zogenaamde “gereserveerde benamingen” opgenomen. Afhankelijk van de precieze tekst van de regeling moeten deze benamingen worden gebruikt voor het levensmiddel in kwestie of mogen ze worden gebruikt.

• Lijst van ingrediënten

In de lijst van ingrediënten moeten de ingrediënten worden genoemd die zijn gebruikt bij het bereiden van het levensmiddel. De ingrediënten worden genoemd in volgorde van afnemend gewicht. Er zijn specifieke regels voor het vermelden van “nano”-ingrediënten, additieven, aroma’s, samengestelde ingrediënten en categorienamen voor bepaalde ingrediënten. In een aantal gevallen is de lijst van ingrediënten niet verplicht of hoeven de ingrediënten niet in de volgorde van afnemend gewicht te worden vermeld.

• Allergenenetikettering

De juiste informatie over allergenen in een levensmiddel is essentieel voor consumenten. Onjuiste informatie kan zelfs leiden tot een levensbedreigende situatie. Er is een EU-lijst met 14 allergenen die altijd moeten worden vermeld en benadrukt als ze aanwezig zijn in levensmiddelen. Dit benadrukken van een allergeen moet ook als het allergeen bijvoorbeeld aanwezig is via een draagstof voor een additief. Allergenen mogen niet worden herhaald in een aparte “allergenenbox”. De etikettering van allergenen die aanwezig zijn via kruisbesmetting is vooralsnog niet geregeld via Verordening (EU) Nr. 1169/2011.

• Kwantitatieve ingrediëntendeclaratie (KWID)

KWID is de vermelding van de hoeveelheid van een ingrediënt of categorie ingrediënten die bij de bereiding van een voorverpakt levensmiddel is gebruikt. Deze hoeveelheid van het ingrediënt moet worden vermeld als het ingrediënt op een of andere manier wordt benadrukt, bijvoorbeeld doordat het wordt vermeld in de naam of door middel van een afbeelding. De hoeveelheid wordt vermeld als een percentage.

• Nettohoeveelheid

De nettohoeveelheid moet op het etiket worden vermeld in hetzelfde gezichtsveld als de benaming en het alcoholpercentage, wanneer van toepassing. De nettohoeveelheid mag ook worden vervangen door een andere hoeveelheidsvermelding, zoals de gemiddelde hoeveelheid die wordt aangegeven met het “e-teken”. In dat geval wordt deze andere hoeveelheidsvermelding gezien als een vervanging van de nettohoeveelheid.

• Houdbaarheidsdatum

Op bederfelijke levensmiddelen moet een uiterste consumptiedatum worden vermeld. Na deze datum is het product onveilig voor consumptie. Op alle andere levensmiddelen moet een datum van minimale houdbaarheid worden vermeld. Na deze datum kan het zijn dat het product niet meer de gegarandeerde kwaliteit heeft, maar meestal kan het product nog wel worden geconsumeerd. Op voorverpakte bevroren vlees- en visserijproducten moet een datum van (eerste) invriezing worden vermeld als deze producten meer dan éénmaal zijn ingevroren.

• Bijzondere bewaarvoorschriften en/of gebruiksvoorwaarden

Een bewaarvoorschrift geeft aan hoe een levensmiddel moet worden bewaard. Een gebruiksvoorwaarde is een advies over hoe het levensmiddel op de juiste wijze kan worden gebruikt.

• Naam/ handelsnaam en adres van verantwoordelijke exploitant

Op ieder levensmiddel moet de naam en het adres van een fabrikant, handelaar of importeur worden vermeld zodat de consument contact kan opnemen met het betreffende bedrijf.

• Land van oorsprong of plaats van herkomst

Verordening (EU) Nr. 1169/2011 bevat regels voor zogenaamde “verplichte” en “vrijwillige” herkomstetikettering. “Verplichte” herkomstetikettering is van toepassing als weglating daarvan de consument kan misleiden met betrekking tot het werkelijke land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel. Naast Verordening (EU) Nr. 1169/2011 zijn er nog enkele Europese regelingen waarin verplichte herkomstetikettering is opgenomen voor specifieke producten, zoals voor vers, gekoeld of bevroren vlees van varkens, schapens, geiten, of pluimvee en voor producten zoals olijfolie en honing. “Vrijwillige” herkomstetikettering gaat over de situatie dat het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel vrijwillig wordt vermeld en deze niet gelijk is aan het land van oorsprong of de plaats van het herkomst van het primaire ingrediënt. In dit geval gelden er specifieke regels voor hoe deze “vrijwillige” herkomstetikettering moet worden vermeld.

• Gebruiksaanwijzing op levensmiddelen

Een gebruiksaanwijzing geeft aan hoe een levensmiddel op de juiste wijze kan worden gebruikt. Een gebruiksaanwijzing is verplicht als het levensmiddel moeilijk te gebruiken is zonder deze aanwijzing.

• Alcoholpercentage op levensmiddelen

Op dranken die meer dan 1,2% alcohol bevatten, moet het alcoholpercentage duidelijk worden vermeld.

• Voedingswaardevermelding

Op alle voorverpakte levensmiddelen is een uitgebreide tabel met voedingswaardevermelding verplicht met ten minste informatie over 7 voedingsstoffen: energie, vetten, verzadigde vetzuren, koolhydraten, suikers, eiwitten en zout. Voor het herhalen van voedingswaarde op de voorkant van een verpakking zijn gedetailleerde regels vastgesteld, waarvan niet mag worden afgeweken.

Op voorverpakte levensmiddelen moet de verplichte voedselinformatie rechtstreeks op de verpakking worden aangebracht of op een daaraan bevestigd etiket. Op grond van artikel 12 Verordening (EU) NR. 1169/2011 moet de wettelijk verplichte informatie voor alle voorverpakte levensmiddelen beschikbaar zijn en gemakkelijk toegankelijk. Daarnaast vereist artikel 3 van het Warenwetbesluit informatie levensmiddelen dat de verplichte voedselinformatie op etiketten voor de Nederlandse markt in ieder geval in de Nederlandse taal is.

Ook moet in het kader van traceerbaarheid de productiepartij van ieder levensmiddel te identificeren zijn. Deze identificatie moet worden gedaan door middel van een lotcode.

Handhaving door de NVWA

De NVWA is de aangewezen autoriteit voor de handhaving van levensmiddelenwetgeving en daarmee ook voor de handhaving van de regels voor de etikettering van levensmiddelen. Voedselveiligheid, misleiding en eerlijke informatie zijn prioriteiten voor de NVWA. Zo is bijvoorbeeld de juiste informatie over allergenen een belangrijk aandachtspunt voor de NVWA. Het toezicht is risico-gebaseerd, waarbij onder andere rekening wordt gehouden met het risico voor de gezondheid van de consument, het risico op misleiding van de consument of het risico op niet-naleving van de wetgeving.

Hiertoe maakt de NVWA gebruik van een algemeen interventiebeleid. Dit beleid is erop gericht om overtredingen en risicovolle situaties op te laten heffen, zo nodig te bestraffen en herhaling te voorkomen. Bij het beoordelen van een overtreding en het bepalen van de juiste interventie houdt de NVWA rekening met:

• de mogelijke gevolgen van de overtreding;
• de omstandigheden waaronder de overtreding is begaan;
• het gedrag van de overtreder;
• de voorgeschiedenis; en
• het subsidiariteitsbeginsel en het proportionaliteitsbeginsel.

Voor de handhaving van de Warenwet en de daarop gebaseerde regelgeving geldt als uitgangspunt dat overtredingen bestuursrechtelijk af worden gedaan. Dit houdt in dat deze overtredingen doorgaans met een bestuurlijke boete worden gehandhaafd en niet via het strafrecht. De NVWA heeft voor diverse deelterreinen een specifiek interventiebeleid ontwikkeld, waaronder ook het NVWA Specifiek interventiebeleid voedselinformatie levensmiddelen. In het algemeen worden voor overtredingen van etiketteringsregels de volgende bestuursrechtelijke maatregelen opgelegd:

• schriftelijke waarschuwing;
• nalevingshulp;
• corrigerende interventie;
• terughaalactie of publieke recall; en/of
• bestuurlijke boete. 

Impact voor (levensmiddelen)bedrijven

Het Handboek van de NVWA is opgesteld als hulpmiddel voor bedrijven om te voldoen aan de wettelijke verplichtingen die gelden voor de etiketten van voorverpakte levensmiddelen. Indien een bedrijf niet voldoet aan voornoemde wet- en regelgeving, kan dat aanzienlijke (financiële) gevolgen hebben voor het bedrijf. Het is om voorgaande redenen derhalve raadzaam om, indien nodig, tijdig (juridisch) advies in te winnen om als bedrijf ervoor te kunnen zorgen dat het etiket op de verpakking van het levensmiddel voldoet aan de etiketteringseisen.

Over Ploum’s team Internationale Handel, Douane en Voedsel- en warenpraktijk

De specialisten van ons team Internationale Handel, Douane en Voedsel- en warenpraktijk staan u graag bij indien u vragen heeft over dit onderwerp, of over andere kwesties rondom Internationale Handel, Douane of Voedselveiligheid- en wetgeving. Door onze jarenlange ervaring in onder meer de Voedsel- en warenpraktijk, kunnen wij u snel en effectief van dienst zijn. Indien u vragen heeft over dit onderwerp of over andere kwesties rondom Internationale Handel, Douane of Voedselveiligheid- en wetgeving, kunt u contact opnemen met één van onze teamleden of neem rechtstreeks contact op met Marijn van Tuijl (m.vantuijl@ploum.nl).