EU maakt snelheid voor de energietransitie (Fit for 55)

Het is bij veel mensen bekend dat onder de huidige politieke verhoudingen in de wereld Europa een van de belangrijkste voortrekkers is op het gebied van een duurzaam milieubeleid. De EU behoort tot de eerste ondertekenaren van het Verdrag van Parijs uit 2013 met de regels tot het terugbrengen van CO2 emissies. Met Canada en de nieuwe VS regering loopt ze vooraan om de COP 25 conferentie later dit jaar in Glasgow tot een succes te maken. Rechters in Nederland (zaken van Urgenda en tegen Shell) geven samen met rechterlijke instellingen in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk het voorbeeld aan de hoogste rechtscolleges in Brazilië en India om op grond van het recht op de bescherming van het leven en de natuur overheden en ondernemingen aan te zetten tot een transitie naar een niet-fossiele economie.

Ook al vermeldt de titel van dit overzicht wellicht een minder gepaste metafoor, afgelopen zomer zijn belangrijke stappen gezet voor de komst van wetgeving die vanuit Brussel aan de politiek (Raad van ministers en het Europees Parlement) is voorgelegd. De inhoud daarvan is veelal op de website van de Europese Commissie te vinden (clima.eu). Over een breed front zijn veel onderdelen van toekomstige wet- en regelgeving voor deze “decarbonisation” vooruitgeholpen. 

In augustus werd ter voorbereiding van de bijeenkomst in Glasgow een nieuw IPCC ontwerp rapport openbaar gemaakt, opgesteld door een aantal wetenschappers en instellingen uit het VN klimaatpanel. Daarin werden voor een aantal grote regio’s in de wereld de fysieke gevolgen van de opwarming van de planeet gedetailleerd in beeld gebracht en geanalyseerd. De aanzienlijke klimaatverandering lijkt onomkeerbaar en laat veel meer weersextremen zien. Toeval of niet, de afgelopen zomermaanden kenmerkten zich door mediaberichten over hittegolven, droogte en neerslag met grote schade en kosten voor mensen en goederen.

Financiën en transport van waterstof

Het gebruik van olie, aardgas en steenkool moet gaan plaatsmaken voor andere bronnen van energie zoals uit wind en zon. Wetenschap en bedrijfsleven propageren eveneens de ontwikkeling van groene waterstof als toekomstige energiebron. De ontwikkeling van benodigde technologie voor opwekking en gebruik als ook de aanpassing van infrastructuur voor het transport van waterstof vergen grote investeringen en verandering van regelgeving. Daartoe besloot de EU (na lange discussie) een belangrijk deel van het nieuwe Coronafonds van 750 mld EUR beschikbaar te stellen voor projecten en investeringen op dat vlak. De EU lidstaten kunnen daarvoor plannen ontwerpen. De Commissie werkt verder aan voorstellen om de bestaande wetgeving voor de geliberaliseerde Europese aardgasmarkt te laten overgaan in geïntegreerde netwerken en verbindingen voor de toegang tussen de lidstaten voor het transport van groene waterstof.

Europese Klimaatwet

Op veel onderdelen heeft de EU de afgelopen 20 jaar al vaak via richtlijnen regels vastgesteld die zijn omgezet in wetgeving van de lidstaten. Als koepel daarbovenop en ter uitvoering van de verplichtingen van Parijs is deze zomer politieke overeenstemming bereikt tussen Europees Parlement en de EU lidstaten (de Raad van ministers) over het bindende tijdpad voor de energietransitie. Fit for 55 refereert aan de verplichting uit de Klimaatwet om per 2030 in de gehele Unie een reductie van de uitstoot van CO2 van 55 % te hebben gerealiseerd. Daarna moet per 2050 een volledige afbouw van CO2 emissies hebben plaatsgevonden.

De Klimaatwet voorziet nog niet in concrete verplichtingen voor lidstaten, ondernemingen en burgers om deze begrenzingen te realiseren. De nieuwe verordening is een kader voor Europese en nationale instellingen om gerichte maatregelen te treffen op velerlei gebied. De bevoegdheid voor de Commissie om via wetgeving in de vorm van verordeningen die regels op te stellen. Daarop zullen ook het Europees Parlement en de lidstaten hun invloed kunnen hebben. De wet zal naar verwachting in de loop van dit jaar formeel worden aangenomen.

Het pakket voorstellen van de Commissie voor Fit for 55

Vlak vòòr het zomerreces legde de Commissie een breed pakket van ongeveer 15 wetgevingsvoorstellen neer bij de Europese wetgever om de energietransitie in heel Europa mogelijk te maken. Deze voorstellen zullen het komende jaaruitvoerig aan de orde komen, parallel aan maatschappelijke en politieke beraadslagingen in veel lidstaten, ook in Nederland. Dat betreft in een aantal gevallen politiek men economisch gevoelige onderwerpen. Dit overzicht inventariseert de voorstellen in het kort.

Enkele voorstellen vormen een aanscherping van bestaande regels. Daarbij gaat het veelal om richtlijnen die vervolgens in de wetgeving van de lidstaten moeten worden verwerkt om kracht van wet te krijgen. Dat geldt onder meer voor de regels over vernieuwbare energie en energie-efficiëntie, in de wetgevingssystematiek aangeduid als RED en EED. In de eerste worden de regels en definities voor bio-energie en biomassa aangescherpt. De tweede houdt daarmee nauw verband: hoe efficiënter energiegebruik is georganiseerd, des te minder behoefte zou kunnen bestaan aan hernieuwbare energie.  Ook de geplande update van de bestaande richtlijn over energiebelastingen valt daaronder. Dit onderwerp raakt de soevereiniteit die de lidstaten zich hebben voorbehouden. De bestaande uitzonderingen voor heffingen op fossiele brandstof als olie en gas voor vervoer (in waarde jaarlijks circa 35 mld EUR in de EU) tegenover de hogere heffingen op elektriciteit moeten worden afgebouwd.

Een belangrijk kernpunt van het bestaande milieubeleid is het ETS, het stelsel van de verhandeling van CO2 emissierechten (Emissions Trading System), dat in 2008 in de EU is ingevoerd om te voldoen aan het mondiale Verdrag van Kyoto. Daarmee gold voor de ongeveer 10.000 CO2 uitstotende bedrijven in Europa een beprijzing voor de tonnen CO2 die worden uitgestoten. Het niveau aan uitstootrechten was gelimiteerd.  Deze limiet zal tot 2030 sneller worden verlaagd. Als verandering van technologie niet werkt, kunnen extra emissierechten (tegen een hogere prijs) op de markt worden gekocht. Met dit stelsel werd ongeveer 40 % van de totale CO2 uitstoot in Europa bestreken.  Belangrijke sectoren als transport (lucht- en zeevervoer) en ook landbouw waren daarvan vrijgesteld. Het klimaatpakket van de Commissie voorziet in de afschaffing van deze uitzondering. Voor auto’s en vrachtwagens worden ook de bestaande CO2 uitstootrestricties aangescherpt tot ze bijna emissievrij zijn. Hieraan gekoppeld zijn de voorstellen van de Commissie om de brandstoffen in de lucht- en zeevaart aan te passen.

Opvallend is ook het voorgestelde Carbon border adjustment mechanism (CBAM), dat voorziet in een heffing bij de invoer in de EU van producten uit landen buiten de Europese Unie, waar niet dergelijke milieubeschermende maatregelen bij de productie gelden. Vooralsnog zal het heffing gelden voor (mogelijk) vervuilende goederen als cement, ijzer en staal, chemicaliën, aluminium en elektriciteit. De bedoeling ervan is om het level playing field te beschermen en “carbon leakage” te voorkomen. Landen als Rusland en China hebben al hun ongenoegen laten klinken en zullen de heffing in WTO verband aan de orde stellen.

Slotopmerking

De voorgestelde EU wetgeving die hier is genoemd zal grote gevolgen hebben voor de ondernemingen en hun transacties. Het gaat conform het motto om cruciale stappen op weg naar een halvering van de CO2 uitstoot per 2030. Ook al is de Europese industrie verantwoordelijk voor minder dan 10 % van de mondiale CO2 uitstoot, de verwachting is gerechtvaardigd dat veel landen buiten de EU deze voorstellen serieus zullen bestuderen en mogelijk zullen volgen.