De nieuwe Energiewet (deel I)

Inleiding

Het wetsvoorstel Energiewet van 17 december 2020 beoogt de huidige Gaswet en Elektriciteitswet 1998 (E-wet) te vervangen en een modern en geactualiseerd ordeningskader te bieden dat (i) de energietransitie ondersteunt en stimuleert en tegelijkertijd (ii) bijdraagt aan het doel van een schone energievoorziening die veilig, betrouwbaar, betaalbaar en ruimtelijk inpasbaar is.[1] Doel is één integrale Energiewet voor zowel gas als elektriciteit, die toegesneden is op een concurrerende gas- en elektriciteitsmarkt ‘in transitie’.[2] 

In het wetsvoorstel zijn enkele aspecten nog niet meegenomen.[3] Deze zullen na de consultatie worden toegevoegd. Tot en met 11 februari 2021 heeft het wetsvoorstel ter inzage gelegen en hebben belanghebbenden hun zienswijze kunnen indienen. In totaal zijn er 66  zienswijzen ingediend vanuit verschillende hoeken, zoals CertiQ, Gasunie, Dutch Data Center Association, diverse gemeenten, TenneT, VEMW, Vereniging Eigen Huis, GroenLeven, Shell, Essent, et cetera.

De aanleiding van het wetsvoorstel is het feit dat duurzaamheidsdoelstellingen en energietransitie steeds belangrijker worden. Het wetsvoorstel strekt tot implementatie van Europese regelgeving zoals het ‘Clean Energy Package’ en nationaal beleid zoals het Klimaatakkoord van 2019. In het wetsvoorstel zijn de wijzigingen gebundeld in de navolgende zes pijlers:

1. Een versterkt kader voor toekomstige systeemintegratie (gas en elektriciteit in één wet);
2. Energiedata als noodzakelijke en kansrijke grondstof voor het systeem (meetketen);
3. Systemen op orde en ondersteunend aan de energietransitie;
4. Ruimte voor nieuwe marktinitiatieven (van ‘afnemer’ naar actieve afnemer);
5. Meer bescherming voor eindafnemers (introductie begrip ‘huishoudelijke eindafnemer’); en
6. Toezicht.

Hierna wordt aan de hand van de Memorie van Toelichting van 17 december 2020 voor de eerste drie pijlers kort aangegeven wat de meest in het oog springende wijzigingen van dit wetsvoorstel zijn.

De voorgestelde wijzigingen per pijler

Pijler 1: versterkt kader voor toekomstige systeemintegratie

De eerste pijler richt zich op het versterken en verbeteren van het algemene regelgevende kader. Dit ziet op één geïntegreerde energiewet voor zowel elektriciteit als gas. Daarnaast wordt de inzichtelijkheid, structuur en consistentie in de wet- en regelgeving teruggebracht. Onnodige verschillen tussen gas en elektriciteit worden weggenomen en de codes worden herschikt. De Europese Commissie werkt momenteel aan voorstellen voor een nieuw Europees kader voor gas. Bij de komst van het vierde gaspakket zal het kader voor gas verder in het wetsvoorstel worden geïntegreerd.

Pijler 2: energiedata

De sector maakt volgens de Memorie van Toelichting[4] een digitale transitie door, waarbij de snelheid, hoeveelheid en beschikbaarheid van gegevens binnen het energiesysteem sterk toeneemt. Allereerst wordt de ingezette overgang van analoge meetinrichtingen naar digitale meetsystemen gecontinueerd[5] die (i) onderscheid maken tussen afname en invoeding en (ii) waar mogelijk op afstand uitleesbaar zijn. Voorts worden de geldende regels met betrekking tot meetinrichtingen in de codes herschikt.

Grip op data

Nieuw is de zogeheten gegevensuitwisselingsentiteit, waarmee gekozen is voor een centrale en gestandaardiseerde ontsluiting van de verschillende registers. Gelet op de verschillende markt-, aangeslotenen- en systeembelangen dient geborgd te worden dat deze gegevens op een efficiënte en effectieve manier worden uitgewisseld.

De taken van deze gegevensuitwisselingsentiteit worden belegd bij een samenwerkingsverband van de systeembeheerders, welke hierop ook als verband aangesproken kunnen worden.

Gelet op het publieke belang van deze gegevensuitwisseling worden in het wetsvoorstel nadere eisen gesteld aan de uitvoering van de taken door de gegevensuitwisselingsentiteit, bijvoorbeeld ten aanzien van gegevensbeveiliging, identificatie en transparantie. Uiteraard zal beveiliging van de IT systemen de hoogste prioriteit moeten hebben.

De gegevens die binnen het energiesysteem worden uitgewisseld, classificeren deels als persoonsgegevens in de zin van de AVG. De inwerkingtreding van de AVG is een belangrijke aanleiding voor de herziening van het stelsel van gegevensuitwisseling geweest.

Pijler 3: systemen op orde

Met het beheer van de energietransportsystemen zijn publieke belangen gemoeid met betrekking tot leveringszekerheid, kwaliteit en toegankelijkheid. Deze systemen zijn in handen van de systeembeheerders. Het transport van energie over systemen is een natuurlijk monopolie.

Aansluittermijn

De aansluittermijn van achttien weken, zijnde een absolute plicht voor een netbeheerder ex artikel 23 van de huidige E-wet, vervalt. De laatste jaren is het voor netbeheerders door personeelstekorten en een toenemend aantal aanvragen vaak onmogelijk geworden om zich aan deze wettelijke termijn te houden. Dit heeft de laatste jaren tot de nodige rechtszaken geleid.

In de Energiewet wordt vastgelegd dat de Transmissiesysteembeheerder (TSB) en Distributiesysteembeheerders (DSB’s) moeten aansluiten binnen een redelijke termijn. In het Klimaatakkoord is toegezegd dat de 18-weken termijn uit de E-wet vervangen wordt door ‘een redelijke termijn’, omdat de termijn van 18 weken praktisch vaak niet haalbaar is en ook weinig gedifferentieerd is.[6] De invulling van het begrip ‘redelijke termijn’ kan bij algemene maatregel van het bestuur nader worden vastgesteld.[7] In de rechtspraak zal nader uitgekristalliseerd worden wat verstaan wordt onder ‘redelijke termijn’.

Aansluitplicht is niet meer absoluut

In de huidige E-wet is de aansluitplicht voor netbeheerders absoluut. Eenieder die een aansluiting aanvraagt, moet de gewenste aansluiting krijgen.

In de Energiewet is thans in afwijking hiervan opgenomen dat een gebrek aan transportcapaciteit als geldige reden geldt om een verzoek tot aansluiting te weigeren. Volgens het wetsvoorstel zijn de TSB en DSB’s pas verplicht een aanbod tot aansluiting te doen wanneer zij ook daadwerkelijk de benodigde transportcapaciteit voor de desbetreffende aansluiting beschikbaar hebben.

Voor kleine aansluitingen geldt dit overigens niet. Systeembeheerders kunnen zich dan niet op voornoemde grond beroepen.

Ten eerste moet het afwijzen van het verzoek door een TSB of DSB zijn voorzien van een deugdelijke onderbouwing. Ten tweede moet de TSB of DSB de verzoeker informatie verschaffen over de benodigde systeemuitbreidingen om aansluiting en transport in de toekomst alsnog mogelijk te maken, en ook hoe dit zich verhoudt tot zijn nieuwste investeringsplan. Ten derde moet deze systeembeheerder alternatieve, geschikte aansluitpunten in kaart brengen voor de verzoeker waar wel de gevraagde transportcapaciteit beschikbaar is zodat alsnog aansluiting kan plaatsvinden. Tenslotte moet de TSB of DSB ook in zijn investeringsplan (kwalitatief) inzichtelijk maken waar hij transportverzoeken niet heeft kunnen accommoderen en aangeven welke investeringen hij gaat doen om deze alsnog mogelijk te kunnen maken.

Hoewel systeembeheerders het verzoek tot aansluiting alleen mogen weigeren vanwege een gebrek aan transportcapaciteit en de afwijzing moeten onderbouwen, geeft deze nieuwe insteek systeembeheerders (monopolisten) meer ruimte dan onder de E-wet om een verzoek tot aansluiting te weigeren. Voor aansluitingen met een aansluitwaarde groter dan 10 MVA kan een verzoek worden gedaan om zelf een aansluiting te doen laten leggen (art. 3.4.9 Energiewet, art. 16 E-wet).

Transport van elektriciteit

Het uitgangspunt is dat de TSB en DSB’s voor elektriciteit in beginsel op elk verzoek een aanbod tot het transporteren van elektriciteit doen. Onder omstandigheden kan een verzoek echter worden afgewezen. Een gebrek aan transportcapaciteit op zijn systeem is opgenomen als geldige reden om een verzoek tot transport te weigeren.

Ten eerste moet het afwijzen van het verzoek – net als het afwijzen van een verzoek tot aansluiting – voorzien zijn van een deugdelijke onderbouwing. Ten tweede moet de TSB of DSB de verzoeker informatie verschaffen over de benodigde systeemuitbreidingen om transport in de toekomst alsnog mogelijk te maken, en ook hoe dit zich verhoudt tot zijn nieuwste investeringsplan. Tenslotte moet de TSB of DSB ook in zijn investeringsplan (kwalitatief) inzichtelijk maken waar hij transportverzoeken niet heeft kunnen accommoderen en aangeven welke investeringen hij gaat doen om deze alsnog mogelijk te kunnen maken.  

Tenslotte geldt dat indien reeds aangesloten afnemers die nog geen gebruik maakten van hun volledige (aansluit)capaciteit een verzoek doen om een verhoging van hun gevraagde transportcapaciteit, dit verzoek dient te worden beschouwd als een nieuw transportverzoek dat de TSB of DSB opnieuw moet beoordelen.

3. Slotopmerkingen

Het voert te ver om alle wijzigingen per pijler te bespreken in deze nieuwsbrief en ik heb mij daarom moeten beperken tot de meest in het oog springende wijzigingen. In de volgende nieuwsbrief zal ik nog stilstaan bij de belangrijkste wijzigingen van pijlers 4, 5 en 6.