Ethyleenoxide als residu in levensmiddelen – waar houdt het op?

Sinds september van dit jaar bestaan in diverse Europese landen in toenemende mate zorgen over de aanwezigheid van residuen ethyleenoxide in levensmiddelen, in het bijzonder in sesamzaad afkomstig uit India. Op 13 oktober 2020 publiceerde de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) een bericht dat sesamzaad afkomstig van enkele Indiase leveranciers mogelijk gecontamineerd is met de desinfectant ethyleenoxide. Dit was het begin van een affaire die inmiddels enorme proporties heeft aangenomen. Het aanvankelijke lijstje van enkele Indiase leveranciers is uitgegroeid tot een flinke lijst en het onderzoek beperkt zich inmiddels niet meer tot sesamzaad. Wat is hier aan de hand?

Ethyleenoxide wordt sinds jaar en dag buiten Europa toegepast, niet alleen op sesamzaad, maar op tal van producten om deze te ontdoen van insecten en ter bestrijding van microbiologische vervuiling. Binnen Europa mag het product niet in de teelt of productie van gewassen gebruikt worden, maar voor producten die worden geïmporteerd vanuit derde-landen geldt onder de EU pesticidenverordening (Verordening (EG) Nr. 396/2005) een limiet voor nog aanwezige residuen. Voor sesamzaad is die limiet (maximumresidulimiet genoemd, afgekort ‘MRL’) 0,05 mg/kg.

Als het uit India afkomstige sesamzaad dat nu op ethyleenoxide wordt onderzocht een gehalte boven de MRL laat zien, dan mag de betreffende partij niet in de handel worden gebracht. Als deze al in de handel is gebracht moet een terugroepactie (recall) worden ingezet.

Het is opvallend dat deze kwestie nu opeens zo hoog opspeelt. Ethyleenoxide wordt zoals gezegd al sinds vele jaren op een lange lijst aan producten gebruikt. Ethyleenoxide staat ook al (veel) langer ter discussie vanwege de verdenking van carcinogene en mutagene eigenschappen. Maar betekent dit nu dat sesamzaad met een gehalte aan ethyleenoxide dat in geringe, of enige, mate hoger is dan de MRL per definitie schadelijk is bij consumptie?

Nee, de enkele overschrijding van een MRL betekent niet dat een product per definitie schadelijk is. MRLs zijn namelijk niet vastgesteld aan de hand van gezondheidsnormen, maar op grond van het zogenaamde ALARA principe. ALARA staat voor As Low As Reasonably Achievable wat zoveel wil zeggen als het laagst mogelijke niveau bij gebruik volgens de zogenaamde Good Agricultural Practices waarbij de werkzaamheid van het middel gewaarborgd blijft.

De NVWA stelt zich tot dusver echter op het standpunt dat iedere partij sesamzaad waarvan is vastgesteld dat de MRL is overschreden, schadelijk is. In een internationaal perspectief wordt daar echter zeer verschillend over gedacht. In andere landen gelden vaak limieten die sterk afwijken van de Europese MRL – als er al een limiet voor ethyleenoxide is. In de Verenigde Staten en in Canada bijvoorbeeld bedraagt de limiet voor ethyleenoxide in sesamzaad 7ppm. Dit is het 140-voudige (!) van de Europese MRL.

Mag sesamzaad met een gehalte aan ethyleenoxide boven de MRL, maar ónder de limiet die in de VS geldt, dan naar de VS worden geëxporteerd? Ook hier betrekt de NVWA vooralsnog het standpunt dat al het sesamzaad met ook maar de geringste overschrijding van de MRL niet mag worden uitgevoerd omdat het als schadelijk wordt beschouwd. Het is echter zeer de vraag of dat standpunt juist en houdbaar is. Op grond van de Europese levensmiddelenregelgeving mag een product dat niet aan de EU-voorschriften voldoet, maar wel binnen de normen van het land van bestemming buiten de EU valt, worden uitgevoerd waarmee een aanzienlijk deel van de schade beperkt zou kunnen worden.

Deze bepaling is ook logisch. De jurisdictie van de EU regelgeving houdt op aan de buitengrenzen van de Unie. Het is aan de orde van de dag dat internationaal (maar ook binnen de EU terwijl dit allemaal geharmoniseerde regelgeving betreft) zeer verschillende opvattingen gelden over wat veilig is, en wat niet. In dit geval liggen de verschillen van inzicht zelfs een factor 140 uit elkaar. De schade voor de betrokken sector loopt inmiddels heel hoog op.

De discussie hierover loopt nog. Wij volgen een en ander op de voet.